Zarys historyczny i powstanie WOZLA
Lekkoatletyka to jedna z najstarszych i najbardziej popularnych dyscyplin na świecie, określana często mianem „królowej sportu”. W Polsce za jej kolebkę uważa się Lwów. Tam bowiem, za sprawą utworzonego w 1867 r. Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, odbywały się pierwsze zmagania w tej dyscyplinie oraz powstały pierwsze kluby, w których można było ją uprawiać - LKS "Pogoń" i "Czarni".[1] Istotną rolę w rozwoju polskiej lekkoatletyki odegrała również Warszawa, jeden z głównych ośrodków lekkoatletycznych na początku XX w.. Rozgrywano tu wiele zawodów lekkoatletycznych, w tym także m.in. mistrzostwa Polski. Zainaugurowane w 1920 r. zmagania w krajowym czempionacie początkowo odbywały jedynie we Lwowie i w Warszawie, gdyż tylko te miasta dysponowały odpowiednią infrastrukturą, umożliwiającą rozegranie wszystkich konkurencji lekkoatletycznych.
Duży wkład w rozwój lekkoatletyki w stolicy miały przede wszystkim Warszawskie Towarzystwo Higieniczne oraz Warszawskie Koło Sportowe. WTH zostało założone w 1898 r. przez propagatorów zdrowego trybu życia, tzw. higienistów, do których należał m.in. Bolesław Prus. To z ich inicjatywy powstały - wzorowane na krakowskich ogrodach jordanowskich - ogrody gier i zabaw im. Raua, gdzie można było spróbować swoich sił w różnych lekkoatletycznych konkurencjach. Organizowano również tzw. wystawy higieniczne, mające na celu zaszczepienie warszawiakom zamiłowania do aktywności fizycznej i uprawiania sportu. Podczas drugiej wystawy, w 1896 r., rozegrano jedne z pierwszych w stolicy zawody lekkoatletycznych. Rywalizowano w pięciu konkurencjach, m.in. biegach „kłusowym” i „kwadransowym na wytrzymałość”, a także w… „marszu chodem” i… „zapasach piechurów”. Dzięki Warszawskiemu Kołu Sportowemu, powstałemu w 1907 r., wybudowano infrastrukturę lekkoatletyczną w parku Agrykola, co zintensyfikowało rozwój tej dyscypliny. W stolicy zaczęto również organizować coraz więcej zawodów, w tym także międzymiastowych. Jedne z takich zmagań miały miejsce 8 czerwca 1912 r. podczas Międzynarodowej Wystawy Przemysłowo-Sportowej. Wystartowali w nich m.in. znani lekkoatleci z Lwowa – Wacław Kuchar, Tadeusz Garczyński oraz Władysław Ponurski, który w tym samym roku wystąpił w barwach Austrii w Igrzyskach V Olimpiady w Sztokholmie. W drugiej dekadzie XX w. „królowa sportu” zyskała także wielu zwolenników wśród stołecznej młodzieży akademickiej.
Przedstawiciele warszawskiego środowiska lekkoatletycznego brali czynny udział w utworzeniu Polskiego Związku Lekkiej Atletyki, czyli najstarszej organizacji sportowej w niepodległej Polsce. Założycielskie spotkanie odbyło się 11 października 1919 r. w Krakowie. Uczestniczyli w nim również reprezentanci tego miasta, a także Lwowa i Łodzi. Wkrótce powstały także okręgowe związki lekkoatletyczne. Za datę narodzin związku warszawskiego – WOZLA - przyjmuje się rok 1920. Wtedy to zorganizowano m. in. pierwszą edycję „Biegu Belwederskiego”, którego trasa wiodła z Zamku Królewskiego do Belwederu. Zwycięzcą został Zygmunt Strubel, pokonując dystans 4400 m w czasie 14:52,4. Rok później odbyła się m.in. pierwsza edycja Biegu Kuriera Polskiego, a w dniach 6-7 sierpnia premierowe mistrzostwa Warszawy. W tej imprezie zabłysnęli lekkoatleci "Polonii", a w szczególności Stanisław Sośnicki, który triumfował w biegu na 100 m (11,4), skoku wzwyż z miejsca (120,5), skoku w dal z miejsca (2,83) i z rozbiegu (6,33) oraz trójskoku (12,04), a także Janusz Habich, najlepszy na 200 (24,6) i 400 m (55,0). Nieco ponad miesiąc później, w dniach 15-16 września, rozegrano w Warszawie pierwsze międzypaństwowe zawody lekkoatletyczne. Oprócz stołecznych zawodników wystąpiło w nich także 27 reprezentantów Czechosłowacji, Estonii, Francji i Holandii.
Działalność organizacyjno-sportowa WMOZLA
Choć Warszawski Okręgowy Związek Lekkiej Atletyki (WOZLA) obecnie funkcjonujący pod nazwą Warszawsko-Mazowiecki Okręgowy Związek Lekkiej Atletyki (WMOZLA) powstał w 1920 r., jego działalność sformalizowano dwa lata później. Dopiero 3 czerwca 1922 r. odbył się pierwszy zjazd delegatów, na którym ukonstytuowano zarząd organizacji. Nie mianowano jednak prezesa. Pracami zarządu koordynował najpierw kpt. Filipowicz, a potem Wacław Znajdowski. Ten drugi już wcześniej odgrywał kluczową rolę w rozwoju warszawskiej lekkoatletyki. Stał bowiem na czele grupy osób organizujących zmagania lekkoatletyczne w stolicy oraz przygotowujących I zjazd WOZLA. W latach 1930-1939 Znajdowski przewodził Polskiemu Związkowi Lekkiej Atletyki.
Obecnie funkcję prezesa WMOZLA, od 2016 r. pełni dwukrotny mistrz olimpijski Tomasz Majewski. Przed nim stanowisko to sprawował Jacek Zmecznik.
Na początku działalności w skład WOZLA wchodziła większość powiatów ówczesnego województwa warszawskiego wyłączając Kutno, Lipno, Łowicz, Rawę Mazowiecką, Sierpc i Skierniewice, a także niektóre powiaty w województwie lubelskim, a mianowicie Garwolin, Siedlce, Sokołów i Węgrów oraz białostockim: Kolno, Łomża, Ostrów Mazowiecka i Ostrołęka.
Obecnie obszarem jego działania jest wyłącznie teren województwa mazowieckiego, a siedziba mieści się w Warszawie. WMOZLA zrzesza organizacje społeczne propagujące rozwój lekkoatletyki. Należą do niego 24 stołeczne kluby oraz 39 z innych powiatów województwa mazowieckiego, w tym m.in. z Kozienic, Mławy, Ostrołęki, Piaseczna, Płocka, Pułtuska, Radomia, Siedlec, czy też Sochaczewa.
Kluby z Warszawy, należące do WMOZLA w 2020 roku:
- KS Warszawianka
02-511 Warszawa, ul. Merliniego 2
- AZS-AWF
01-813 Warszawa, ul. Marymoncka 34
- MKS Polonia
- Warszawa, ul. Konwiktorska 6
- RKS Skra
02-034 Warszawa, ul. Wawelska 5
- Legia 1926
00-836 Warszawa, ul. Żelazna 41 lok. 9
- KS Orzeł
03-831 Warszawa, ul. Podskarbińska 14
- UKS LA Basket
03-254 Warszawa, ul. Turmoncka 2
- UKS Kusy
01-952 Warszawa, ul. S. Lindego 20
- UKS Mokotów
00-765 Warszawa, ul. Piaseczyńska 114/116
- UKS Impuls
00-964 Warszawa, Al. Stanów Zjednoczonych 24
- UKS Orlęta
04-393 Warszawa, ul. Siennicka 15
- UKS Wawer ZS 70
04-855 Warszawa, ul. Bajkowa 17/21
- AKL Ursynów
- Warszawa, ul. Ciszewskiego 10 pok.101
- UKS Sprint 2020
01-684 Warszawa, ul. Klaudyny 32/108
- UKS Gepard
01-756 Warszawa, ul. Przasnyska 18a
- UKS SMS Warszawa
01-952 Warszawa, ul. S. Lindego 20
- RK Athletics Sp. z o.o.
02-540 Warszawa, ul. Madalińskiego 42 lok. 47/48
- KS Biegam Bo Lubię
01-631 Warszawa, ul. Potocka 33A/6
- Warszawiaky Athletics Club
01-876 Warszawa, ul. Broniewskiego 91/69
- KU AZS WAT Warszawa
00-908 Warszawa, ul. Kartezjusza 1
- MKS Syrena
03-969 Warszawa, ul. Lizbońska 2 lok 139
- OKS SKRA
- Warszawa, ul. Wawelska 5
- UKS Młodzik
01-827 Warszawa, ul. Płatnicza 72/74
- UKS Żoliborz
01-652 Warszawa, ul. Potocka 1
Pozostałe kluby województwa mazowieckiego, należące do WMOZLA w 2020 roku:
- LKS Olymp
05-870 Błonie, ul. Lesznowska 15a
- UKS Melo Błonie
- Błonie, ul. Łąki 2
- GKS Wilga Garwolin
08-400 Garwolin, ul. Sportowa 34
- UKS Orły Glinianka
05-408 Glinianka, ul. Napoleońska 53A
- KS Biegi Grodzisk Mazowiecki
05-827 Grodzisk Mazowiecki,, ul. Westfala 3A
- UKS Izabelin
05-080 Izabelin, ul. 3 Maja 49
- ULKS Jedlińsk
- Jedlińsk, ul. Konopnickiej 2
- UKS Victoria Józefów
05-420 Józefów, ul. Długa 44
- UKS Olimp Kozienice
26-900 Kozienice, ul. Głowaczewska (hala sportowa)
- KS Maków Biega
06-200 Maków Mazowiecki, ul. Kopernika 11/32
- MTE Milanówek
05-822 Milanówek, ul. Brzozowa 1
- KS Zawkrze Mława
06-500 Mława, ul. Piłsudskiego 33a
- MAL-MKLA Mława
06-500 Mława, ul. Żołnierzy 80 Pułku Piechoty 4
- PUKS Młode Orły
05-101 Nowy Dwór Mazowiecki, ul. Młodzieżowa 1
- OKLA Ostrołęka
07-409 Ostrołęka, ul. Jaracza 2/8
- UKS Clan Ostrołęka
07-400 Ostrołęka, ul. Traugutta 2
- UKS Siódemka
07-410 Ostrołęka, ul. Hallera 12
- LKS Ostrowianka
07-300 Ostrów Mazowiecka, ul. Warchalskiego 3
- LKS Osuchów
96-323 Osuchów, ul. Szkolna 1
- UKS Otrębusy
05-805 Otrębusy, ul. Piaseckiego 2
- OKS Start
05-400 Otwock, ul. Sportowa 1
- SRS Kondycja Piaseczno
05-500 Piaseczno, ul. 1 Maja 16
- UKS Orlik Pionki
26-670 Pionki, ul. Leśna 1
- MUKS Płock
09-402 Płock, ul. Sportowa 3
- MLKL Płock
09-402 Płock, ul. Sportowa 3
- PTT Delta Płock
09-410 Płock, ul. Jana Pawła II 33/36
- MKS Durasan Płońsk
09-100 Płońsk, ul. Sienkiewicza 8
- UKS Misiaczki Pruszków
05-800 Pruszków, ul. Hubala 4
- MKS Pułtusk
06-100 Pułtusk, ul. New Britain 1
- RLTL ZTE Radom
26-600 Radom, ul. Toruńska 7
- RLMKS Orlęta
26-600 Radom, ul. Szeroka 2 m 82
- MKS Pogoń Siedlce
08-110 Siedlce, ul. Prusa 6
- WLKS Iganie Nowe
08-110 Siedlce, ul. Siedlecka 49
- SKS Feniks Siedlce
08-110 Siedlce, ul. Gospodarcza 4
- KM Aktywni Sochaczew
96-500 Sochaczew, ul. Grunwaldzka 6/39
- UKS Herkules Sulejówek
05-071 Sulejówek, ul. Narutowicza 10
- UKS Filipides Teresin
96-515 Teresin, Al. XX-lecia 32
- LKS Mazowsze Teresin
96-515 Teresin, Al. XX-lecia 32
- UKS Gazela
05-200 Wołomin, ul. Korsaka 4
Popularyzacja dyscypliny
Głównym celem WMOZLA jest „popularyzacja, upowszechnianie i podnoszenie poziomu lekkiej atletyki”. Swoje zamierzenia realizuje on m.in. poprzez ustanawianie sportowo-technicznych reguł uprawiania lekkoatletyki i systemów rozgrywek okręgowych oraz ustalania zasad i przepisów w tej dziedzinie, a także organizację zawodów o mistrzostwo okręgu, meczów międzypaństwowych oraz innych imprez poświęconych tej dyscyplinie.
Przez 100 lat swojej działalności WMOZLA zorganizował wiele lekkoatletycznych zawodów rangi krajowej i międzynarodowej, zarówno halowych, jak i tych na otwartym stadionie. Były to m.in. mistrzostwa Warszawy i Mazowsza w różnych kategoriach wiekowych, zawody w chodzie sportowym oraz w biegach przełajowych: indywidulne oraz zespołowe. W ostatnich kilku latach najbardziej znane imprezy organizowane przez WMOZLA to Warszawska Liga Lekkoatletyczna, Zawody Lekkoatletyczne im. E. Lokajskiego czy też Memoriał Zygmunta Szelesta.
W Warszawie odbyło się wiele ogólnopolskich imprez lekkoatletycznych, takich jak mistrzostwa kraju czy Memoriał Janusza Kusocińskiego, a także międzynarodowych. Z tych ogólnoświatowych warto wspomnieć o Akademickich Mistrzostwach Świata, których pierwsza edycja w 1924 r. odbyła się właśnie w stolicy Polski. Miało to miejsce w dniach 17-20 września. Rywalizowano w pięciu dyscyplinach, w tym także lekkoatletyce. Udział brali tylko mężczyźni. Byli to reprezentanci siedmiu krajów: Anglii, Estonii, Francji, Nowej Zelandii, Polski, Stanów Zjednoczonych i Włoch. Biało-czerwoni wywalczyli w tej imprezie najwięcej, bo aż 20 medali, z czego dziewięć stanowiły złote. Pięć trofeów z najcenniejszego kruszcu zdobyli lekkoatleci: Sławosz Szydłowski w rzutach dyskiem i oszczepem, Zygmunt Weiss w biegu na 400 m, Stefan Kostrzewski na 800 m oraz Józef Jaworski na 3000 m. W 1964 r. zaś Warszawa była gospodarzem Europejskich Igrzysk Juniorów w Lekkoatletyce, które były pierwowzorem mistrzostw Europy juniorów. Podczas nich pierwsze międzynarodowe sukcesy odniosły Irena Kirszenstein (później znana jako Szewińska) oraz Ewa Kłobukowska - łącznie zdobyły one trzy złote medale. Ta pierwsza w biegu na 200 m i skoku w dal, druga zaś w biegu na 100 m. Wielkim lekkoatletycznym świętem, które miało miejsce w Warszawie, był mecz Polska-USA w 1958 roku. Spotkanie, rozegrane 1 i 2 sierpnia na Stadionie Dziesięciolecia, zgromadziło na trybunach po 100 tys. osób.
Sportowe sukcesy reprezentantów warszawskich klubów
Warszawa od wielu lat jest jednym z głównych ośrodków lekkoatletyki w Polsce. To przełożyło się na sukcesy reprezentantów klubów z tego miasta zarówno na arenie krajowej, jak i międzynarodowej. Sięgali oni po wiele medali nie tylko mistrzostw Polski, ale także dużych i prestiżowych imprez, jak igrzyska olimpijskie oraz mistrzostwa świata i Europy.
Największa gwiazdą nie tylko warszawskiej lekkoatletyki, ale także krajowej, była niewątpliwie Irena Kirszenstein-Szewińska. Reprezentantka "Polonii", jako pierwsza na świecie zawodniczka, przebiegła 400 m poniżej 50 sekund. Pięciokrotnie wystąpiła na igrzyskach olimpijskich – w Tokio (1964), Meksyku (1968), Monachium (1972), Montrealu (1976) i Moskwie (1980). Wywalczyła siedem medali, w tym trzy złote: w sztafecie 4x100 m (Tokio 1964), w biegu na 200 m (Meksyk 1968) oraz na 400 m (Montreal 1976). Żaden inny sportowiec z Polski nie może pochwalić się taką liczbą olimpijskich trofeów, stąd Szewińska często określaną jest mianem królowej polskiego sportu. Jej dorobek uzupełnia 10 medali mistrzostw Europy, w tym pięć złotych z lat 1966-1978 w biegach na 100 i 200 m, w sztafecie 4x100, 4x400 m oraz w skoku w dal.
Czterokrotnie w igrzyskach wystąpili oszczepnik Janusz Sidło i kulomiot Tomasz Majewski. Ten pierwszy uczestniczył w olimpijskich zmaganiach w Melbourne (1956), Rzymie (1960), Tokio (1964) i Meksyku (1968). Najlepiej spisał się swoim debiucie, zdobywając srebrny medal. Był wtedy zawodnikiem "Spójni" Warszawa. Sidło ma na swoim koncie również trzy medale mistrzostw Europy, w tym dwa złote (1954, 1958).
Majewski, który obecnie pełni funkcję prezesa WMOZLA, startował w igrzyskach w latach 2004-2016, dwukrotnie sięgając po mistrzostwo olimpijskie - w Pekinie (2008) i Londynie (2012). Jest pierwszym Europejczykiem, który obronił tytuł mistrza olimpijskiego w pchnięciu kulą. W swojej karierze zawodnik m.in. "Skry", "Warszawianki" oraz AZS-AWF Warszawa sięgał także po wicemistrzostwo świata (2009), wywalczył również dwa medale mistrzostw Europy – złoty w 2010 i brązowy w 2014 r.
Dwukrotnie mistrzostwo olimpijskie wywalczyła młociarka warszawskiej "Skry" Anita Włodarczyk. Dokonała tego w Igrzyskach w Londynie (2012) oraz Rio de Janeiro (2016). Jako zawodniczka stołecznego klubu sięgnęła jeszcze także po trzy złote medale mistrzostw świata (2013, 2015, 2017) oraz cztery mistrzostw Europy (2012, 2014, 2016, 2018). Włodarczyk, która obecnie reprezentuje barwy AZS AWF Katowice, zapisała na swoim koncie tytuł najlepszej młociarki globu także w 2009 r. Występowała wtedy jednak w drużynie AZS AWF Poznań.
Pierwszą osobą, która wywalczyła olimpijski medal w lekkoatletyce, reprezentując w tym czasie barwy warszawskiego klubu, była Halina Konopacka. Dyskobolka AZS sięgnęła po złoto podczas Igrzysk IX Olimpiady w Amsterdamie w 1928 r. Było to pierwsze trofeum z najcenniejszego kruszcu w historii polskich występów na IO.
Przed wybuchem II wojny światowej jeszcze dwójka biało-czerwonych lekkoatletów stanęła na olimpijskim podium. Byli to Stanisława Walasiewicz, złota medalistka z Los Angeles (1932) i srebrna z Berlina (1936) na 100 m oraz Janusz Kusociński, triumfator biegu na 10000 m podczas igrzysk w USA (1932). Oboje występowali w tym czasie w warszawskich klubach. W 1932 r. Walasiewicz była zawodniczką „Sokoła-Grażyna”, a w 1936 "Warszawianki", której barwy przez większość swojej kariery reprezentował także Kusociński.
Lekkoatleci stołecznych klubów sięgali po olimpijskie medale także podczas igrzysk rozgrywanych w latach 1960-1980 oraz 2000-2016. W Rzymie (1960) brązowe trofea wywalczyła dwójka legionistów – Celina Jesionowska w sztafecie 4x100 m oraz Tadeusz Rut w rzucie młotem. W kolejnych w Tokio aż pięcioro „warszawiaków” zdobyło medale. Złote w sztafecie 4x100 m zapisały na swoim koncie Ewa Kłobukowska ze "Skry" i Irena Kirszenstein-Szewińska z "Polonii". Obie sięgnęły także po indywidualne laury – Szewińska po srebro na 200 m i w skoku w dal, a Kłobukowska po brąz w biegu na 100 m. Srebrne trofea w sztafecie 4x100 m wywalczyli w Japonii Marian Foik z "Legii" i Andrzej Zieliński z "Gwardii", a inny legionista Andrzej Badeński stanął na trzecim stopniu podium w biegu na 400 m.
W Meksyku (1968) dwa medale do olimpijskiego dorobku – złoto na 200 m i brąz na 100 m dopisała Szewińska. Lekkoatletka "Polonii" wywalczyła także brązowe trofeum na 200 m w kolejnych igrzyskach w Monachium w 1972 r. Po „krążek” tego samego koloru sięgnął wtedy również zawodnik "Gwardii" Ryszard Katus w dziesięcioboju, a mistrzostwo olimpijskie zdobył jego klubowy kolega Władysław Komar w pchnięciu kulą.
W 1976 r. w Montrealu aż troje lekkoatletów ze stołecznych klubów triumfowało w olimpijskich zmaganiach – Szewińska ("Polonia") na 400 m, Jacek Wszoła (AZS-AWF Warszawa) w skoku wzwyż i Tadeusz Ślusarski ("Skra") w skoku o tyczce. Srebro dołożył natomiast Jan Werner ("Gwardia") w sztafecie 4x400 m.
Na Igrzyskach w Moskwie kolejne medale do swojego olimpijskiego dorobku dołożyli Wszoła i Ślusarski. Tym razem były one jednak srebrne. Trofea z tego samego kruszcu wywalczyli także w sztafecie 4x100 m Zenon Licznerski i Marian Woronin z "Legii" oraz Leszek Dunecki z AZS-AWF Warszawa. Po brąz w skoku wzwyż sięgnęła natomiast zawodniczka "Gwardii", Urszula Kielan.
Na kolejne olimpijskie trofeum reprezentanta stołecznych klubów lekkoatletycznych trzeba było czekać aż do Igrzysk w Sydney (2000). Wtedy to, po 20 letniej przerwie, na najwyższym stopniu podium w rzucie młotem stanęła zawodniczka "Warszawianki", Kamila Skolimowska. Została tym samym pierwszą w historii mistrzynią olimpijska w tej konkurencji i najmłodszą polską zdobywczynią złotego medalu igrzysk. Miała wówczas 17 lat i 331 dni.
W ostatnich latach polscy lekkoatleci, w tym także występujący w klubach zrzeszonych w WMOZLA, dostarczają kibicom wielu emocji oraz powodów do radości i dumy. Miejmy nadzieję, że ta dobra passa będzie kontynuowana. Zarówno PZLA jak i WMOZLA od lat przykładają dużą wagę do wyszukiwania nowych talentów i ich szkolenia, co zdaje się obecnie procentować. Być może przełoży się to także na sukcesy podczas przesuniętych na rok 2021 Igrzysk Olimpijskich w Tokio oraz innych prestiżowych imprez międzynarodowych.
Marta Marek
Bibliografia:
Herbst S., Encyklopedia Warszawy, Warszawa 1974.
Rybiński J., Wróblewski M., Mioduszewski Z., 75 lat warszawskiej lekkoatletyki 1921-1996, Warszawa 1996.
Pietkiewicz S., Początki lekkoatletyki w Warszawie, „Królowa Sportu” 2005, nr 2.
[1] Były to kluby piłkarskie, posiadały jednak sekcje lekkoatletyczne.
